آشنایی کامل با کوک پیانو | چرا باید پیانو کوک شود؟
اگر یک پیانوی آکوستیک برای خانه خود تهیه کرده‌اید، لازم است بدانید که باید هر چند وقت یک بار آن را کوک کنید. نواختن با یک پیانوی بدون کوک فقط یک تجربه ناخوشایند نیست، بلکه می‌تواند مانع رشد شما به عنوان یک نوازنده شود. اگر مدام نت‌هایی را می‌شنوید که ناهماهنگ هستند و نمی‌توانید حس خوبی از صدای زیر و بم داشته باشید، احتمالا زمان کوک ساز شما فرا رسیده است. این راهنما به شما کمک می‌کند تا با هر آنچه که مربوط به کوک پیانو است، آشنا شوید.
کوک پیانو چیست؟
اگر بخواهیم تعریف ساده‌ای ارائه دهیم، باید بگوییم که فرایند کوک، تنش سیم‌ها را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که نت‌های پیانو گام صحیحی داشته باشند. با گذشت زمان، سیم‌های پیانو شل می‌شوند و گام پایین می‌آید (مسطح می‌شود). پیچاندن پین‌های تنظیم روی پین بلاک با یک آچار مخصوص، رشته‌ها را سفت می‌کند و گام آن‌ها را تا فرکانس صحیح بالا می‌برد. این فرایند بسته به نحوه نگهداری پیانو، تقریبا 1 تا 4 ساعت زمان می‌برد.
جالب است بدانید که کوک پیانو فقط شامل اصلاح زیر و بم سیم‌ها می‌شود. بیشتر افراد هنگام تنظیم، درخواست‌هایی برای تمیز کردن یا تعمیر قطعات مکانیکی، ساختاری یا آرایشی پیانو دارند؛ در حالی که این اقدامات شامل تنظیم نمی‌شود و تیونر یا همان متخصص کوک پیانو و مشتری باید در مورد این نیازهای دیگر صحبت کنند تا هر دو به وضوح متوجه جزئیات کار و هزینه آن بشوند.
در هنگام تنظیم پیانو لازم است اطلاعاتی نظیر این که آخرین بار کی کوک شده است و چه تعمیراتی بر روی آن صورت گرفته به متخصص ارائه شود. تکنسین برای کشف وضعیت فعلی پیانو و کارهای مورد نیاز برای تنظیم کامل آن، یا به صورت شنیداری کار می‌کند و یا از یک دستگاه تنظیم الکترونیکی (ETD) کمک می‌گیرد. البته گاهی از ترکیب این دو روش نیز استفاده می‌کند. منظور از کوک صوتی، گوش دادن به ضربات تولید شده در هنگام نواختن دو نت است.
چرا پیانو باید کوک شود؟
پیانوها به تدریج از کوک خارج می‌شوند؛ به طوری که که ممکن است شما متوجه نشوید. تنظیم منظم آن تضمین می‌کند که پیانوی شما نت‌ها را در فرکانس‌های صحیح می‌نوازد و صدای بسیار دلپذیرتری ایجاد می‌کند. نوسانات رطوبت در طول سال باعث متورم شدن یا جمع شدن اجزای چوبی ساز می‌شود و در نهایت از کار افتادن پیانو را به دنبال دارد.
برای بهبود عملکرد پیانو آکوستیک، لازم است مراقبت منظم صورت گیرد. اگر یک پیانو پنج یا ده سال بدون کوک نواخته شده است، یک بار کوک کردن آن کافی نخواهد بود. هنگامی که نت‌ها صدای مناسبی ندارند و یا هنگام برخورد چکش به سیم‌ها صدای وز وز بلند می‌شود، می‌توان به این نتیجه رسید که پیانو به کوک احتیاج دارد. برخی از دلایل نیاز به کوک پیانو در ادامه اشاره شده است:
کشیدگی سیم‌ها
سیم‌های پیانو، سیم‌های فولادی هستند که تحت فشار بسیار زیادی قرار دارند و کشیده می‌شوند. پیانو دارای 88 نت است، اما بسیاری از نت‌ها بیش از یک سیم دارند. در واقع یک پیانوی متوسط تقریباً 240 سیم دارد.
با گذشت زمان و با فشار مضاعفی که برای به صدا درآوردن یک نت ایجاد می‌شود، سیم‌ها کشیده شده و از کوک خارج می‌شوند. این امر به ویژه در مورد پیانوهای جدید و پیانوهایی که بازسازی شده‌اند، صادق است.
رطوبت
چوب به تغییرات رطوبت واکنش نشان می‌دهد و وقتی محیط مرطوب است، متورم شده و جمع می‌شود. تمام سیم‌های سفت شده روی یک تکه چوب به نام «پل» قرار می‌گیرند که به صفحه صدا چسبانده شده است.
به این ترتیب صدای سیم‌ها تقویت می‌شود. صفحه صدا کمی قوس‌دار است و محکم به محیط پیانو چسبانده شده است. هنگامی که رطوبت محیط بالا می‌رود، قوس افزایش می‌یابد و تارها را بیشتر می‌کشد و گام را تیز می‌کند.
گام پیانو
پیانو باید در گام مناسب نگه داشته شود تا صدایی که سازنده در نظر دارد، ساخته شود. گام یک سیم (نتی که به صدا در می‌آید)، توسط سه عامل تعیین می‌شود: ضخامت سیم، طول سیم و کشش. اگر به داخل یک پیانو نگاه کنید متوجه خواهید شد که سیم‌ها همه طول متفاوتی دارند.
طول و ضخامت سیم‌ها قابل تغییر نیستند و تنها کشش سیم‌ها در طی زمان باعث عوض شدن صدا می‌شود. بنابراین لازم است سریع‌تر بررسی شوند.
آیا کوک کردن پیانو کار دشواری است؟
برای افراد ناآشنا، فرایند کوک پیانو ممکن است روشی ساده به نظر برسد؛ اما این‌طور نیست. این فرآیند به دلیل تعداد زیاد سیم‌ها و پین‌های کوک، کشش بالای سیم‌ها و سفتی پین‌ها، پیچیده می‌شود.
همه این عوامل برای ایجاد کوکی که با توجه به کاربرد و محیط پیانو برای مدت زمان معقولی پایدار بماند، مانع به شمار می‌روند.
کوک پیانو به خاطر نحوه طراحی پیانوهای مدرن، دشوارتر هم می‌شود. در سیم‌های حلقه‌ای، هر سیم فولادی در تریبل در واقع دو سیم را تشکیل می‌دهد که توسط یک خم شدید در سیم، از هم جدا می‌شوند.
گاهی اوقات این دو سیم، نت یکسانی را به صدا در می‌آورند و با یک گام کوک می‌شوند.
گاهی اوقات، آن‌ها بخشی از نت‌های مجاور هستند، با نیمی از سیم که نیم پله بالاتر یا پایین تر از نیمه دیگر تنظیم شده است. این دو نیمه لزوماً در کشش‌های متفاوتی نگه داشته می‌شوند.
از آن‌جایی که تمام قسمت‌های یک سیم واحد تمایل به جستجوی کشش یکسانی دارند، رشته‌بندی حلقوی و ایجاد یک تنظیم پایدار چالش‌برانگیزتر است.
در کنار این موانع فیزیکی، برخی موانع صوتی هم وجود دارد که نیاز به شناخت تخصصی دارد و برای افراد مبتدی کاری دشوار است و به سال‌ها آموزش و تمرین برای تسلط نیاز دارد.
هر چند وقت باید کوک پیانو انجام شود؟
فرکانس کوک‌ها به عواملی مانند سن پیانو، دما و رطوبت محل نگهداری و تعداد دفعات نواختن آن بستگی دارد.
به عنوان مثال برای پیانوهای جدید توصیه می‌شود 4 مرتبه در سال صورت بگیرد. برای پیانوهایی که بالای یک سال سن دارند، 2 بار در سال پیشنهاد شده است، یک بار در پاییز و یک بار در تابستان.
برای استودیوهای ضبط، سالن‌های کنسرت، دانشگاه‌ها و سایر مکان‌هایی که هر روز ساعت‌ها پیانو نواخته می‌شود، ممکن است یک بار در هفته یا حتی هر روز به کوک نیاز باشد.
چرا پیانو صدای خود را حفظ نمی‌کند؟
اصلی‌ترین عامل، وضعیت فیزیکی پیانو است. پیانوهای قدیمی‌تر و معیوب در حفظ صدای خود با مشکل رو به رو هستند. علاوه بر این یکی دیگر از عواملی که که ممکن است باعث شود پیانو ثبات کوک خود را از دست بدهد، برخورد ناگهانی با پیانو و وارد شدن ضربه به آن است.
همچنین ضربات شدید بر روی کلاویه ها مثلا ضربات یک کودک خردسال بر ساز باعث بهم خوردن تنظیم پیانو می شود. در زیر عوامل تاثیرگذار را بررسی می‌کنیم:
پین بلاک
پین بلاک تخته چوب چند لایه‌ای است که در زیر صفحه چدنی در قسمت جلویی یا در بالای یک پیانوی عمودی قرار دارد. بر روی این تخته سوراخ‌هایی برای پین‌های تنظیم حفر می‌شود و پین‌ها در داخل آن قرار گرفته و محکم نگه داشته می‌شوند.
با گذشت زمان، این سوراخ‌ها می‌توانند به دلیل فرسودگی، سن و خشکی کمی منبسط شوند. بنابراین باعث می‌شوند پین‌های تنظیم شل شوند و دیگر نتوانند سیم‌ها را در کشش صحیح خود نگه دارند.
ترک‌ها همچنین می‌توانند در اطراف سوراخ‌ها یا بین لایه‌ها ظاهر شوند. ساییده شدن یا ترک‌خوردگی پین بلاک، رایج‌ترین علت ساختاری ناتوانی پیانو در نگه داشتن کوک است.
ساند بورد
تخته صدا یک تخته چوبی نازک، معمولاً از چوب صنوبر است که تا حدی توسط صفحه چدنی پوشانده شده است. صفحه صدا به گونه‌ای ساخته شده است که توسط سیم‌های ارتعاشی، طنین‌انداز می‌شود، بنابراین صدای آن‌ها تقویت شده و به گوش ما منتقل می‌شود.
صفحه صدای شکسته می‌تواند در تغییر صدای پیانو تاثیر زیادی داشته باشد.
بریچ پیانو
پل یا بریج نوارهایی از چوب سخت هستند که به تخته صدا چسبانده شده‌اند و سیم‌ها را به آن منتقل می‌کنند. سیم‌ها بروی پل‌ها کشیده می‌شوند و با پین‌های پل در جای خود نگه داشته می‌شوند.
سن، خشکی و فشار سیم‌ها به پین‌های پل، می‌تواند به مرور زمان باعث ایجاد ترک در اطراف پین‌ها شود و شل شدن آن‌ها شود. در موارد شدید، یک پل عملاً از هم می‌پاشد.
پین‌های شل شده، نقاط انتهایی ناامنی را برای سیم‌های ارتعاشی ایجاد می‌کنند و باعث ایجاد ضرب‌های کاذب می‌شوند و در صورت تکرار، سیم‌های آسیب‌دیده را حتی زمانی که به خوبی کوک شده‌اند، به صدا در نمی‌آورند.
برای کوک پیانو از چه ابزارهایی استفاده می‌شود؟
مهم‌ترین ابزار برای کوک پیانو، چکش کوک (اهرم) نامیده می‌شود که یک آچار تخصصی است که به متخصص کمک می‌کند تا پین‌های کوک را بچرخاند و در نتیجه گام سیم را تنظیم کند.
اکثر تیونرها همچنین از یک برنامه یا دستگاه الکترونیکی برای بررسی اینکه پیانو گام‌های مناسب را می‌نوازد، استفاده می‌کنند؛ اما در گذشته از یک چنگال کوک برای این منظور استفاده می‌شد.
دیاپازون (Tuning Fork) نیز یک ابزار آکوستیکی ساده و بسیار دقیق است که برای تولید یک فرکانس صوتی مشخص استفاده می‌شود.
این ابزار از دو شاخه فلزی که به یک پایه مشترک متصل‌اند تشکیل شده است و هنگام ضربه خوردن، با ارتعاش خود صدایی ثابت و خالص تولید می‌کند.
این چنگال در زمینه‌های مختلفی از جمله موسیقی، پزشکی و علوم صوت‌شناسی کاربرد دارد. اما یکی از رایج‌ترین استفاده‌های آن، کوک پیانو و سایر سازها می‌باشد.
این ابزار معمولاً از فلزاتی مانند فولاد یا آلیاژهای خاص ساخته می‌شود که خاصیت ارتجاعی و پایداری صوتی بالایی دارند.
شاخه‌های آن به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که فرکانسی کاملاً ثابت و پایدار تولید کنند. فرکانس استاندارد دیاپازون، که برای کوک سازهای موسیقی استفاده می‌شود، معمولاً 440 هرتز (Hz) است. این فرکانس معادل نت A4 در سیستم موسیقی غربی است و به‌عنوان مرجع استاندارد جهانی برای کوک سازها پذیرفته شده است.
نحوه عملکرد دیاپازون
وقتی به یکی از شاخه‌های دیاپازون ضربه زده می‌شود، این ابزار شروع به ارتعاش می‌کند و امواج صوتی تولید می‌کند. صدای دیاپازون بسیار خالص است زیرا ارتعاش آن تقریباً بدون هارمونیک اضافی است. این ویژگی باعث می‌شود که صدا به‌راحتی با سازها تطبیق داده شود.
کاربرد دیاپازون در کوک پیانو
ایجاد فرکانس مرجع: دیاپازون برای تولید فرکانس دقیق و ثابت نت A4 استفاده می‌شود که اولین مرحله در فرآیند کوک پیانو است. در واقع متخصص کوک این نت را به‌عنوان نقطه مرجع تنظیم می‌کند و سپس سایر نت‌ها را براساس آن کوک می‌کند.
بررسی تطابق فرکانس‌ها: پس از ایجاد صدای دیاپازون، پیانوکوک سیم مربوط به نت A4 را تنظیم می‌کند تا کشش آن با فرکانس 440 هرتز هماهنگ شود. این فرآیند شامل چرخاندن پین‌های کوک با استفاده از آچار مخصوص است تا ارتعاش سیم‌ها به‌درستی تنظیم شود.
کوک دیگر نت‌ها: با استفاده از نت A4 به‌عنوان مرجع، سایر نت‌های پیانو با استفاده از سیستم کوک مساوی ((Equal Temperament تنظیم می‌شوند. این کار شامل گوش‌دادن به هارمونی و تطبیق صداهای مختلف است.
تثبیت صدای پیانو: دیاپازون کمک می‌کند تا صدای تولیدشده توسط پیانو کاملاً هماهنگ و دقیق باشد. این دقت، کیفیت صدای نهایی را تضمین می‌کند.
مزایای دیاپازون در کوک پیانو
سادگی و قابلیت اطمینان: دیاپازون بدون نیاز به برق یا تکنولوژی پیچیده، صدای دقیقی ارائه می‌دهد.
پایداری در شرایط محیطی: برخلاف تیونرهای الکترونیکی، دیاپازون به تغییرات محیطی حساس نیست.
آموزش گوش موسیقی: استفاده از دیاپازون به پیانوکوک‌ها و نوازندگان کمک می‌کند تا گوش خود را برای تشخیص فرکانس‌های دقیق تقویت کنند.
امروزه، با پیشرفت تکنولوژی، تیونرهای دیجیتال و نرم‌افزارهای موبایلی جایگزین‌های محبوبی برای دیاپازون هستند. این ابزارها امکان اندازه‌گیری و تنظیم فرکانس‌های مختلف را با دقت بالا فراهم می‌کنند.
با این حال، دیاپازون همچنان به دلیل سادگی، قیمت مناسب، و پایداری‌اش، به‌ویژه در تنظیمات سنتی و آموزشی، کاربرد دارد.
کلام پایانی
همان‌طور که در بالا هم ذکر شد، کوک کردن پیانو نیاز به شناخت دقیق و تخصصی نسبت به اجزای ساز و نحوه کلی کارکردن این اجزا با یک‌دیگر نیاز دارد. بهتر است اگر در این زمینه سر رشته ندارید، کار کوک و تنظیم پیانو خود را به یک متخصص کوک بسپارید؛ زیرا اگر به طور ناخواسته دچار اشتباه شوید، آسیب بیشتری به ساز زده و هزینه بیشتری را به خود تحمیل می‌کنید.
